Rozmawiamy z doktorantką o tym, jak polska nauka ma o siebie zawalczyć, skoro naukowcy nie palą opon

Zuzanna Nowicka jest doktorantką w Międzynarodowej Szkole Doktorskiej w Łodzi, zajmuje się biostatystyką, jest laureatką grantu PRELUDIUM Narodowego Centrum Nauki. Poznaliśmy się, bo została naszą patronką i wspiera nas 

. 

Zuzanna: W internecie często "badania" sprowadzają się do sprawdzania tego, co komuś się wydaje albo oglądania filmów z żółtymi napisami." W nauce przychodzi moment, że poza czytaniem co ktoś zbadał, trzeba samemu zrobić badania, a to jest drogie.

Zuzanna: W mojej działce to będzie badanie ekspresji wielu genów lub białek, badania na liniach komórkowych, albo metody bardzo drogie, takie jak sekwencjonowanie RNA pojedynczych komórek.

Zuzanna:  Każda dziedzina nowoczesnej nauki ma jakiś finansowy "próg wejścia", jeśli chcemy prowadzić badania na światowym poziomie.

Zuzanna: Nic spektakularnego, co byłoby widoczne gołym okiem za miesiąc albo rok. Po prostu polska nauka będzie się stopniowo stawać coraz bardziej peryferyjna, mniej konkurencyjna względem tej zachodniej. Dobrzy naukowcy będą coraz częściej wyjeżdżać do zagranicznych ośrodków i tam zostawać, albo uciekać do sektora prywatnego czy zmieniać plany życiowe na takie niezwiązane z nauką. Będziemy mieć coraz mniej innowacyjnych odkryć, gorszą jakość uczelni, gorszą pozycję w świecie, w którym większe znaczenie niż moce produkcyjne ma tzw. know-how.

Zuzanna: Ale wcale nie odchodzimy po cichu. Staramy się protestować i być słyszani. W zeszłym roku był ogólnopolski protest, miasteczko edukacyjne, rozmowy z mediami, pikieta. 

 Z jednej strony jesteśmy dość małą i podzieloną grupą, z drugiej - kto, jeśli nie my ma wiedzieć, jak efektywnie zmieniać rzeczywistość? Protestów na pewno nie ułatwia sposób finansowania nauki, który coraz bardziej jest oparty na grantach i dotacjach. Skoro minister może na przykład powiedzieć, że "zrewiduje decyzję" dotyczące finansowania instytutu, który prowadzi "antypolskie badania".

Zuzanna: Poza pieniędzmi bezpośrednio na badania fajnie byłoby też coś jeść, mieć czas i pieniądze na życie poza pracą i rozwój, a to nie jest oczywiste. No i mieć jasne, czytelne reguły ustalające rozwój kariery, które promowałyby uczciwość i doskonałość naukową, a ostatnio też bywa z tym różnie.

Zuzanna: W prywatnym sektorze i za granicą.

Zuzanna: Na razie wyjeżdżam na półroczny staż do Stanów z którego planuję wrócić. Nie chciałabym układać sobie życia za granicą, ale nie wykluczam - bo jestem też lekarką, chciałabym kiedyś zacząć specjalizację, a w polskich warunkach łączenie pracy naukowej i klinicznej wygląda tak, że pracujesz w nocy i w weekendy, często dla idei. Widzę też, ilu mamy dobrych studentów próbujących swoich sił w nauce czy nawet starszych naukowców, którzy wyjeżdżają albo rzucają to w cholerę, ile dobrych grantów nie otrzymuje finansowania, i jest po prostu trochę przykro.

Zuzanna: Krajowa Reprezentacja Doktorantów przygotowała dwa lata temu taki raport, na podstawie grupy ponad 2 tys. doktorantów, z którego wynikało, że 67% odczuwa lęk, a ponad 73% ma objawy depresji o różnym nasileniu. Jeśli lubisz to, co robisz, to raczej nieprawda, że nie przepracujesz ani jednego dnia, tylko raczej będziesz zawsze w pracy i będziesz traktować każdą porażkę osobiście.

Zuzanna: Naukowcy zajmujący się protestami wskazują, że inne taktyki mogą być 

. Jako najważniejsze wskazują "strategiczne wykorzystanie taktyk zakłócających spokój, ale nie uwzględniających przemocy".

Zuzanna: Jeśli pozostali naukowcy mieliby uwierzyć socjologom i politologom, to być może powinniśmy przerywać wystąpienia ministra lub blokować ruch na drogach. Wśród innych czynników wymienianych jako skuteczne mamy "supportive media coverage" i "a sympathetic government in power", czyli rozmowa z mediami, głosowanie na partie, które dostrzegają potrzebę zwiększenia finansowania nauki i przekonywanie do tego innych.

Zuzanna: Na partię, która widzi potrzebę zwiększenia środków na naukę i promowania dobrej nauki :) Program żadnej partii nie jest idealny, ale niektóre o tych potrzebach mówią przynajmniej na głos.

Zuzanna: Po pierwsze zwiększyć finansowanie Narodowego Centrum Nauki. Teraz wiele świetnych projektów zwyczajnie się marnuje. Po drugie zwiększyć budżet jednostek naukowych i minimalne wynagrodzenia w nauce do takiego poziomu, żeby ludzie dobrzy w tym co robią, mogli realnie wybrać karierę naukową w Polsce bez poświęcania komfortu życiowego lub szukania innych źródeł dochodu. Po trzecie ustanowić ministra nauki, który traktuje poważnie głos naukowców i nie kieruje się doraźnym interesem politycznym. No i rzecz, która może nie uzdrowiłaby całej nauki, ale pomogłaby się rozwijać lekarzom-naukowcom i jest realizowana w wielu miejscach na świecie: umożliwić i promować łączenie pracy klinicznej z naukową (teraz np. nie da się realizować rezydentury w inny sposób niż na pełen etat).

Zuzanna: Niedawno Minister Edukacji i Nauki wydał nowy wykaz czasopism z tzw. punktacją ministerialną. Od tych większość uczelni uzależnia w dużym stopniu finansowanie i awanse badaczy. Kiedyś o punktacji decydowały zespoły powoływane przez ministra i takie punkty generalnie odzwierciedlały jakość i prestiż czasopism. W obecnym wykazie de facto zrównano czasopisma wiodące, jak Cell i Nature, oraz znacznie mniej prestiżowe, np. Cancers wydawnictwa MDPI; arbitralnie wysokie punktacje dostało też wiele polskich czasopism, w których raczej nie publikuje nikt z zagranicy. Docelowo sprawi to niestety że polska nauka będzie coraz bardziej zaściankowa, bo naprawdę dobre osiągnięcia nie będą promowane.

Zuzanna: