Rozmawiamy z prof. Golą i pytamy, kiedy AI zacznie pomagać nam w walce z uzależnieniami

* Wywiad powstał we współpracy z Cannabe. 

to psychoterapeuta specjalizujący się w terapii uzależnień, profesor Instytutu Psychologii PAN i Uniwersytetu Kalifornijskiego w San Diego. Znany jest jako popularyzator nauki i autor prac naukowych, które przyczyniły się do uwzględnienia przez WHO kompulsywnych zachowań seksualnych w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób. Jako współzałożyciel firmy RiskSense angażuje się w rozwój cyfrowych narzędzi wspierających osoby uzależnione w utrzymaniu abstynencji z wykorzystaniem autorskich algorytmów sztucznej inteligencji. 

Jednym z takich narzędzi jest aplikacja 

 zaprojektowana dla użytkowników konopi rekreacyjnych i medycznych. Aplikacja działa jak osobisty asystent, pomagając w monitorowaniu zdrowia i nastroju, a także wspierając w dokonywaniu świadomych wyborów. Dzięki autorskim rozwiązaniom AI Cannabe pozwala nie tylko na monitoring zachowań, ale również udziela cennych wskazówek i oferuje spersonalizowane programy dostosowane do celów, jakim może być całkowita rezygnacja z konopi czy ograniczenie ich użycia. W aplikacji skorzystać można z chatbota, kalendarza spożycia, kalkulatora dawki kannabinoidów, ale także z zasobów edukacyjnych.  

Z profesorem Golą rozmawiamy o jego pracy oraz o wykorzystaniu AI w walce z uzależenieniami. 

 

Prof. Gola: Zajmuję się pomaganiem ludziom w wychodzeniu z uzależnień na trzy sposoby: jako badacz, żeby rozumieć mechanizmy uzależnienia. Jestem też psychoterapeutą i działam w obszarze innowacji. W spółce RiskSense pracujemy nad narzędziami z obszaru cyfrowej terapii (ang. Digital Therapeutics (DTx)). 

 

Prof. Gola: To na przykład patologiczny hazard, czyli coś, co znamy już od wieków. Ale też nałogowe korzystanie z gier komputerowych, badam też kompulsywne zachowania seksualne i binge eating, czyli objadanie się. 

Prof. Gola: W nauce stosuje się węższe podejście, nie każde problemowe angażowanie się w dane zachowania albo nadużywanie czegoś jest uzależnieniem. 

Prof. Gola: Po pierwsze, kiedy dana rzecz wymyka nam się spod kontroli. Miało być tylko jedno piwo, wyszły trzy. Miał być tylko weekend, ale wyszło, że we wtorek i w środę też. Konsumpcja czy dane zachowanie zaczyna nam się przydarzać, nie panujemy nad tym. Po drugie: rozpoznajemy problem i postanawiamy z tym skończyć. Próbujemy i nie udaje nam się. Po raz kolejny robimy coś po raz “ostatni”. Po trzecie: zaczynamy zawalać różne obszary życia. Nie robimy czegoś w domu, w pracy. 

Prof. Gola: Następne czerwone lampki to nawarstwiające się konsekwencje. A jeszcze później może dołączyć do tego depresja lub inne problemy. 

Prof. Gola: Tak, w ciągu godziny jesteśmy w stanie zobaczyć więcej nagich ciał niż nasi pradziadkowie przez całe życie. Nie ma też żadnej realnej kontroli dostępu. 

 

Prof. Gola: Od 10. roku życia. 

Prof. Gola: W tej grupie wiekowej już 25% chłopców i dziewczynek korzysta z pornografii przynajmniej raz w miesiącu. 

Prof. Gola: Bardzo trudno, latami próbowaliśmy podejść ten temat Trzeba to zrobić w sposób etyczny i za zgodą rodziców. Udało nam się to zrobić między innymi dzięki pomiarom firm badających ruch w internecie. To dość obiektywne wyniki, a samo badanie jest ewenementem na skalę światową. Nie wiemy jednak wszystkiego, nie wiemy np. jakie są motywacje dzieci: przypadkowe wejścia, czy np. ciekawość? W innym badaniu jakościowym pokazano,, że wśród najmłodszych  jest to przypadek. Świadome szukanie takich treści rośnie jednak z wiekiem.  

Prof. Gola: Na ogół zajmuje to niemal 10 lat od pojawienia się tych pierwszych czerwonych lampek, o któych wspominałem.

Prof Gola: To prawda. Bodźce seksualne są dla nas ważne z perspektywy ewolucyjnej. Ich zauważanie i adekwetne reagownie na nie pozwoliło nam zasiedlić tę planetę. Współczesna branża rozrywkowa korzysta z tych bodźców dość chętnie, gdzie tylko może.  

Prof. Gola: Sam ignoruję powiadomienia na telefonie, jest ich po prostu za dużo. W przypadku aplikacji terapeutycznych jest też taki problem, że po pierwszej fali entuzjazmu przestajemy się nimi przejmować. Rozwiązania, które tworzymy w RiskSense są bardziej złożone, a kontakt z użytkownikiem odbywa się także poprzez urządzenia, które zbierają obiektywne dane o jego stanie, czyli np.smartwatche. Jesteśmy na takim etapie rozwoju tych narzędzi, na którym mogą być na pewno pomocne przy wsparciu terapii prowadzonej przez specjalistów, oraz podtrzymywaniu uzyskanych efektów leczenia. Nadrzędnym celem rozwiązań dla osób, które chcą podjąć próbę samodzielnego poradzenia sobie z problemową relacją z używkami czy zachowaniami, jest stworzenie rozwiązania oferującego skuteczne wsparcie dokłądnie wtedy, gdy jest ono potrzebne. Z jednej strony nie będziemy mieli z takim rozwiązaniem relacji takiej jak z żywym terapeutą, z drugiej, będzie ono z nami zawsze gdy go potrzebujemy, czego terapeuta nie jest w stanie zaoferować. Wierzę, że w perspektywie 3-5 lat osiągniemy rezultaty dające możliwość uzupełnienia ciągle rosnącej luki w dostępie do terapii zdrowia psychicznego. Cyfrowe narzędzia będą odpowiedzią na problem coraz większego popytu na usługi terapeutyczne i chronicznego niedoboru profesjonalnych terapeutów. Jeżeli chodzi o autorytet, to raczej nie jest decydujący, najważniejsza jest skuteczna metoda. Większość terapeutów nie jest autorytetami naukowymi, ale są skuteczni, bo bardzo dobrze korzystają ze sprawdzonych metod terapeutycznych. 

Prof. Gola: Tak. Jako narzędzie, które w przyszłości pozwoli na tworzenie empatycznych relacji pomiędzy użytkownikiem a wspierającym go oprogramowaniem. Takie modele będą w stanie elastycznie dostosowywać styl komunikacji do możliwości poznawczych użytkownika. 

Prof. Gola: Marihuana jak najbardziej może uzależniać, widziałem wielu takich pacjentów. Niektórym to zniszczyło kariery sportowe, zawodowe, innym związki. 

Prof. Gola: Z badań wiemy, że potencjał uzależniający marihuany jest niższy, niż w przypadku alkoholu. Ale może uzależniać i ma swoją specyfikę, może powodować na przykład zespół demotywacyjny. W pewnym momencie nasila też stany lękowe. 

Prof. Gola: Warto rozumieć, że są różne stopnie problemu. Nasza aplikacja Cannabe rozróżnia, że niektórzy są przy pierwszej lampce kontrolnej i chcą tylko ograniczyć spożywanie, ale na razie nie ma mowy o uzależnieniu. Albo planują przerwy, żeby uniknąć budowania tolerancji, żeby nie trzeba było zwiększać dawek. Innymi słowy: różne metody opanowania problemu, od redukcji szkód po całkowitą abstynencję. 

Prof. Gola: To brzmi jak teroria spiskowa, ale np. jeżeli spojrzymy na działania twórców mediów społecznościowych, platform streamingowych, czy gier komputerowych, to od dawna wykorzystują wiedzę o mechanizmach uzależnienia w praktyce.  Te rozrywki mają nas przykuwać do ekranów i robią to coraz skuteczniej.  Innym przykładem są dopalacze, które zostały stworzone sztucznie i jak najbardziej świadomie używano tam substancji uzależniających. 

Prof. Gola: Tu z kolei teorie spiskowe wydają się zbędne, bo to po prostu dobry model biznesowy dla karteli narkotykowych. Łatwo przerzucić przez granicę, przy małej objętości można dużo wyprodukować. 

Prof. Gola: Najpierw trzeba uporządkować terminologię: inwestowanie to świadome działanie mające na celu pomnożenie kapitału, na które skłąda się plan, przygotowania, inwestycja i pewien czas, który musi minąć. Ale kiedy mamy błyskawiczny trading, krótkie i szybkie operacje, błyskawiczne działania, to raczej mamy do czynienia z hazardem. Przede wszystkim występuje w tym duża dysproporcja pomiędzy wkładanym wysiłkiem a potencjalnymi zyskami, a nagroda nie jest odłożona w czasie. 

Prof. Gola: Przede wszystkim: nie mamy jeszcze badań neuronalnych, które pozwalają nam zakwalifikować kompulsywnej pracy tak, jak innych uzależnień. 

Prof. Gola: Tak jak z porno, trzeba będzie to dopiero zbadać. Ważne są pewne okoliczności, na przykład inna specyfikę ma praca ze stała pensją uzależnioną stricte od czasu, a inną prace w sprzedaży albo innych branżach, gdzie jest losowość i dysproporcja pomiędzy wysiłkiem a zarobkami Innymi słowy, jest w tym element hazardu, czekającej za rogiem premii. Jeszcze czymś innym jest praca, która służy innym celom niż zarobkowe. 

Prof. Gola: Na przykład jest tam jakiś lęk pod spodem, przekonanie “nie jestem dość dobry”, więc muszę nadgonić, zademonstrować jak ciężko pracuję. Jeszcze innym tłem może być przywiązanie do wizerunku społecznego, pragnienie, żeby być widzianym w jakiś sposób, poczuc się ważnym. 

Prof. Gola: Myślę, że rewolucja dokonuje się na naszych oczach. W RiskSense dokładamy cegiełkę do jej kolejnego etapu, którym jest stworzenie narzędzi wspierających prace terapeutów i pozwalających im skuteczniej nieść pomoc pacjentom. Z drugiej strony chcemy też dać bezpośrednie wsparcie każdemu, kto czuje, że ma problemową relację z używkami. W tym nurcie będziemy udostępniać aplikacje mobilne pozwalające na autodiagnozę i wspierające użytkowników w podjęciu próby redukcji skali lub zaprzestania używania substancji. Pierwszą taką aplikacją będzie Cannabe, które już teraz jest dostępne do pobrania bezpłatnie w wersji beta, a niebawem stanie się pełnowartościowym produktem. Dzięki takim rozwiązaniom można mieć nadzieję, że mniej osób przegapi te pierwsze czerwone lampki i zwyczajnie nie dotrze do etapu, kiedy konieczna jest pomoc terapeuty.