Rozmawiamy z psycholożką Alicją Binkowską o używkach i pytamy, jak z pomocą AI nie dać się wciągnąć w nałóg

* Wywiad powstał we współpracy z Cannabe. 

Dr Alicja Binkowska to psycholożka i neurokognitywistka, która w ramach doktoratu prowadziła projekt badawczy dotyczący funkcjonowania pamięci u regularnych użytkowników konopi w DrugsTeam działającym w Centrum Badań Neuropoznawczych Uniwersytetu SWPS w Warszawie. Jej zainteresowania naukowe koncentrują się przede wszystkim na wpływie kannabinoidów na organizm i zachowanie człowieka.

Dr Binkowska opracowała m.in. aplikację 

 zaprojektowaną dla użytkowników konopi rekreacyjnych i medycznych. Aplikacja

, a także wspierając w dokonywaniu świadomych wyborów. Dzięki autorskim rozwiązaniom AI Cannabe pozwala nie tylko na monitoring zachowań, ale również udziela cennych wskazówek i oferuje spersonalizowane programy dostosowane do celów, jakim może być całkowita rezygnacja z konopi czy ograniczenie ich użycia. W aplikacji skorzystać można z chatbota, kalendarza spożycia, kalkulatora dawki kannabinoidów, ale także z zasobów edukacyjnych.  

Z Alicją Binkowską rozmawiamy o marihuanie i tym, jak za pomocą AI nie dać się wciągnąć w nałóg. 

Alicja Binkowska: Nie widziałam. I uważam, że to całkiem dobrze. W krajach, gdzie używanie marihuany w celach rekreacyjnych jest legalne, np. w Kanadzie producenci takich produktów nie mogą ich reklamować.

Alicja Binkowska: Oczywiście jest legalna do użytku medycznego, można kupić ją w aptece po uzyskaniu recepty od lekarza. Nie jest to droga zupełnie niedostępna dla osób korzystających z marihuany w celach rekreacyjnych. Choć mamy też osoby, które używają jej zarówno w jednym, jak i w drugim celu.

Alicja Binkowska: Generalnie mam wrażenie, że marihuana budzi bardzo skrajneemocje, a za nimi idą często dość skrajne postawy - albo pozytywne, albo negatywne. Nie obserwujemy tego w odniesieniu do wielu innych substancji, gdzie łatwiej nam mówić o potencjalnych szkodach, czy korzyściach związanych z ich używaniem.

Alicja Binkowska: Co do tej legendy, myślę, że może to wiązać się z tym, że w przypadku marihuany objawy odstawienia są łagodne w porównaniu do wielu innych substancji. Przez długi czas uważano, że nie obserwujemy tak zwanych fizycznych objawów uzależnienia. Wiąże się to z tym, że delta-9-THC (w skrócie THC, podstawowy związek o działaniu odurzającym w marihuanie) odkłada się w tkance tłuszczowej i nawet po zaprzestaniu jej używania jeszcze przez około 2 tygodnie jest uwalniany do krwiobiegu, przez co objawy odstawienia są zdecydowanie łagodniejsze, co nie oznacza, że ich nie ma.

Alicja Binkowska: Kolejnym powodem może być to, że konopie mają niższy potencjał uzależniający, niż wiele innych substancji, jak nikotyna, alkohol czy kokaina. Jednak zdecydowanie niekorzystnym trendem, który obserwujemy jest wzrost stężeń THC w marihuanie, czy różnych produktach je zawierających, jak np. koncentraty. Kiedyś dominował susz zawierający około 4% THC, teraz dostępny jest taki, który ma ich około 20%, a koncentraty mogą dojść do 90%. Jest to coś, co zdecydowanie zwiększa potencjalne negatywne efekty i potencjał uzależniający związany z używaniem substancji.

Alicja Binkowska: Hmmm, nie wiem, ile osób może mieć problemy z nadużywaniem marihuany w Polsce. Jeśli chodzi o uzależnienie, to badania pokazują, że niej więcej co 10 użytkownik czy użytkowniczka marihuany rozwinie uzależnienie. Dane globalne pokazują, że na świecie jest to ponad 22 miliony osób. Liczba ta będzie rosnąć, kiedy dodamy również osoby używające marihuany w sposób szkodliwy.

Alicja Binkowska: Diagnoza uzależnienia stawiana jest przez psychiatrę przede wszystkim na podstawie wywiadu i obserwacji pacjentów. Kluczowymi elementami uzależnienia są brak kontroli nad używaniem oraz coraz bardziej centralna rola substancji w życiu - staje się to priorytetem osoby uzależnionej. Zapewne łatwiejsze do zaobserwowania są rozwój tolerancji i objawy odstawienia - jednak, wiele z nich, jak np. głód nałogowy również możemy zaliczyć do pewnych odczuć subiektywnych osoby. W badaniach neuroobrazowych, możemy zaobserwować, że jeśli ktoś jest uzależniony występuje u niego tak zwana zwiększona wrażliwość na bodźce związane z substancjami tzn. bodźcami związanymi z marihuaną (np. widok lufki, czy suszu), która wiąże się ze zwiększoną aktywnością układu nagrody.

Alicja Binkowska: Interpretujemy to jako przejaw silnego pragnienia substancji. Jest to coś, co pozwala nam przewidzieć uzależnienie oraz nawroty. Jednak nie jest to standardowym elementem diagnostyki, a badań naukowych, w których staramy się lepiej zrozumieć podłoże i mechanizmy uzależnienia.

Alicja Binkowska: Aplikacja Cannabe podchodzi do tego tematu zdecydowanie bardziej kompleksowo. Pracowaliśmy nad nią razem ze specjalistkami i specjalistami z obszaru psychoterapii, terapii uzależnień oraz zespołem technologicznym, w tym odpowiedzialnym za nasze algorytmy sztucznej inteligencji, a także projektantami, którzy ubrali to wszystko w przystępne narzędzie niewymagające żadnego przygotowania do jego używania. Znajdziemy tam elementy diagnostyki przesiewowej, która pomoże nam wstępnie określić, czy mamy problem z używaniem konopi na podstawie naszych odpowiedzi, sporo interwencji psychologicznych opracowanych przez specjalistów, czy rzetelne informacje dotyczące wpływu marihuany na człowieka, włączając w to informacje dotyczące uzależnienia czy łagodzenia objawów odstawienia. Poza tym Cannabe będzie pomagać nam w obserwacji siebie - zapyta nas o istotne elementy naszego samopoczucia i przedstawi nam te dane zebrane w formie prostych wykresów - łatwiej wówczas zauważyć określone wzorce w naszym zachowaniu.

Alicja Binkowska: To dość trafne uproszczenie.

Alicja Binkowska: Mamy już sporo badań w obszarze używania substancji czy uzależnień, które pokazują nam, co może istotnie wpływać na samo używanie czy też np. zwiększać głód nałogowy. Na szczęście nie jesteśmy w sytuacji, w której musimy wszystko budować samodzielnie, a możemy sięgać do tego, co pokazują wyniki badań. Tworząc aplikację korzystaliśmy też z doświadczeń osób z obszaru psychoterapii uzależnień, które od lat pracują z pacjentami.

Alicja Binkowska: To bardzo istotna kwestia. Obecnie jesteśmy bombardowani powiadomieniami. I to jest problem, z którym mierzy się wiele aplikacji terapeutycznych. Istotną rolę będzie tu odgrywała motywacja użytkowniczek i użytkowników aplikacji. To jest obszar, nad którym intensywnie pracujemy - jak zoptymalizować zbieranie danych, aby było ono jak najmniej wymagające dla osób używających aplikacji, a przy tym umożliwiłoby jak najbardziej efektywne wsparcie. Dziś na interakcje z aplikacją trzeba dziennie poświęcić około minuty - tyle czasu zajmie udzielenie odpowiedzi na trzy krótkie serie pytań o nasze samopoczucie. Pewną szansą w tym obszarze są dane o naszym zdrowiu i aktywności zbierane przez urządzenia, takie jak smartwatche czy smartbandy. Jeśli użytkownik ma urządzenie tego typu i wyrazi na to zgodę, Cannabe będzie pobierać te informacje. Wierzymy, że w niedalekiej przyszłości będą one istotnym uzupełnieniem danych deklaratywnych.

Alicja Binkowska: Aplikacja zaoferuje Pani Darii różnego typu interwencje psychologiczne, które mogą pomóc w łagodzeniu trudnych emocji i napięcia, jeśli da jej znać, że takich właśnie doświadcza. Poinformuje również, że Pani Daria w ostatnim czasie używa więcej, czuje się gorzej i może to zwiększać ryzyko rozwoju uzależnienia. Podsunie też trochę informacji na temat tego, jak radzić sobie z problemami ze snem.

Alicja Binkowska: Nasza pamięć jest bardzo zawodna, trudno sobie przypomnieć jak czuliśmy się kilka dni temu, a jeśli coś sobie przypominamy, to często jest to zniekształcone przez nasz nastrój w tej chwili. Istotą jest więc wsparcie użytkownika w dostrzeganiu i zapisywaniu swoich stanów emocjonalnych z dnia na dzień. Tylko w ten sposób możemy “połączyć kropki” i dostrzec regularności czy wzorce w naszym zachowaniu, które inaczej po prostu nam umykają. Tym samym aplikacja pomaga wzbudzając chwilę zastanowienia nad tym, czy czujemy się np. samotni, a następnie prezentując te refleksje w czasie - pozwala zidentyfikować triggery, co bywa trudne dla każdego z nas, a szczególnie dla osób, które używają konopi. Pomoże też zastanowić się nad tym, jakie są konsekwencje tego, że Pani Daria używa i co by się mogło zmienić w danych okolicznościach, gdyby tego nie robiła - to takie tworzenie alternatywnych scenariuszy w naszej głowie. I dobry krok to tego, żeby zacząć wcielać je w życie.

Alicja Binkowska: Obecnie nie jest to specjalnie wytrenowany LLM, jednak jest to dla nas oczywisty następny krok, nad którym pracujemy już dziś oddając Cannabe w ręce użytkowników. Takie rozwiązanie musi być nie tylko użyteczne, ale też bezpieczne, to wymaga danych, których dostarczą nam użytkownicy i użytkowniczki. Odnośnie AI myślę, że tym co szczególnie wyróżnia nasz projekt, jest to, że rozwijamy model predykcji ryzyka (np. wzrostu głodu nałogowego, wykorzystujący właśnie modele uczenia maszynowego), który będzie umożliwiał ostrzeganie użytkowników aplikacji odpowiednio wcześniej oraz proponował różnego rodzaju interwencje i aktywności, które mogą to ryzyko obniżyć. To właśnie rozwiązanie wspomaga naszą pamięć, która bywa zawodna i zdolność do dostrzegania powtarzalnych wzorców we własnym zachowaniu - mając tę swiadomość, możemy działać, w czym Cannabe również udzieli wsparcia.

Alicja Binkowska: Obecnie potrzebuje danych z minimum 14 dni, po czym jest w stanie aktualizować przewidywania z każdym kolejnym dniem. W miarę gromadzenia danych od użytkowników ten czas ulegnie skróceniu do kilku dni. Choć im więcej model będzie miał danych, tym bardziej precyzyjnie powinien działać.

Alicja Binkowska: Rzeczywiście, poruszam się przede wszystkim w obszarze na styku neuronauk i psychologii czy psychofarmakologii. To, co mnie szczególnie zaskoczyło, ale i zafascynowało to wstępna badania przedkliniczne, na zwierzętach, które pokazały, że podanie już jednej bardzo niskiej dawki THC (znacznie poniżej takiej, która wpływałaby na zachowanie) starszym szczurom wpływało pozytywnie na funkcje poznawcze i procesy neurogenezy.

Alicja Binkowska: Procesy neurogenezy wiążą się z powstawaniem nowych neuronów. Jednak tak jak wspomniałam, za mało jeszcze wiemy na ten temat. Wydaje się też, że kluczowe będzie dawkowanie. THC zwiększa tętno, a wiele starszych osób ma problem z nadciśnieniem. Co ciekawe, użycie marihuany staje się coraz bardziej popularne wśród seniorów. W tej grupie w ogóle mamy mało badań dotyczących efektów używania marihuany, tych potencjalnie pozytywnych, ale też tych negatywnych.

Alicja Binkowska: Wiemy z wcześniejszych badań, że wpływ THC na funkcje poznawcze i mózg jest związany z wiekiem, w jakim wystąpiła na nie ekspozycja. Np. okres, w którym mózg intensywnie dojrzewa (adolescencji) jest szczególnie narażony na negatywne efekty. Jednak, często zapominamy, że mózg zmienia się również w okresie starzenia się i wówczas te efekty mogą być zupełnie odmienne. Jednak przed nami jeszcze sporo badań, nim będziemy wiedzieli, jak je wykorzystać oraz czy występują one również u ludzi.

Alicja Binkowska: W optymistycznym, z Cannabe korzystają użytkowniczki i użytkownicy konopi na całym świecie. Podejmujemy już działania, aby pozyskać pierwszych użytkowników w Stanach Zjednoczonych, gdzie 75% mieszkańców ma dostęp do legalnej marihuany, a także w Niemczech, gdzie częściowa legalizacja obowiązuje od 1 kwietnia bieżącego roku. Wejście tylko na te rynki nie będzie jeszcze końcem drogi, ale nie nazwałabym też tego scenariuszem przeciętnym, bo to duże społeczeństwa i wielu potencjalnych użytkowników. Druga droga, nad którą pracujemy już równolegle, to włączenie aplikacji w programy terapeutyczne i redukcji szkód.

Alicja Binkowska: Jak najbardziej, nawet w przypadku samej nauki - badania dotyczące konopi były w zawieszeniu przez lata, z uwagi na kwestie polityczne prawne oraz ogromne trudności w pozyskaniu finansowania. Od niedawna obserwujemy spore zmiany, zdecydowanie na lepsze.

Alicja Binkowska: Absolutnie polecam audycję Maćka Lorenca Psychodelicje odnośnie substancji psychoaktywnych i Wojsiat Ogólnie, w celu poszerzenia horyzontów, ogólnie. Dla szczególnie zainteresowanych konopiami, świetne będą książki dr n.med. Doroty Rogowskiej-Szadkowskiej

czy

. Odnośnie substancji psychoaktywnych w ogóle

Davida Nutta. Do obejrzenia zdecydowanie polecam serial dokumentalny

ł na podstawie książki Michaela Pollana.

Alicja Binkowska: Zapewne ciągle będzie zyskiwać na popularności, rzeczywiście jest to kawał bardzo dobrej roboty i rzetelnej wiedzy podanej w przystępny sposób.